Họa sĩ Thành Chương: Vẽ tranh trâu kể chuyện làng quê Việt

Mỗi khi có dịp đến thăm họa sĩ Thành Chương ở chung cư Mipec Long Biên (Hà Nội), tôi như bước vào một bảo tàng sống động những hiện vật, vọng vang những câu chuyện khơi gợi ký ức…

 

 

1. Tôi thường dừng rất lâu bên bức tranh họa sĩ Thành Chương vẽ đám trẻ chơi đùa bên những con trâu. Có khi ông vẽ Đêm xanh với con trâu nghênh sừng ngắm trăng. Có khi là một đám trẻ đội nón lá nhảy múa bên những con trâu… Bao giờ cũng thế, xem những bức tranh này tôi lại nhớ về tuổi thơ với rơm rạ, trâu bò và những triền đê gió bấc thổi tràn buốt giá.

Trong hội họa, nhiều người vẽ tranh con giáp. Năm nào con giáp đó. Thành Chương cũng vậy. Bộ tranh con giáp của ông phải nói rất riêng, khác kiểu khác người. Rất vô tình mà hình như cũng rất hữu ý, những bức tranh đầu tay Thành Chương vẽ năm 7 tuổi là vẽ gà, trong đó bức Đôi gà tồ được trao giải Vàng cuộc thi vẽ tranh thiếu nhi quốc tế tại Anh năm 1958. Rồi những con giáp như tý, sửu, dần, mão, tỵ, hợi… hiện ra qua nét vẽ của Thành Chương với nhiều cách tân. Nhưng riêng hình tượng con trâu thì đã vượt thoát, trội lên, thành một đề tài, một mảng miếng tạo dấu ấn, tạo nên thương hiệu Thành Chương trong hội họa. Nói cách khác, với hàng ngàn bức tranh xoay quanh đề tài con trâu và những đứa trẻ, Thành Chương đã kiến tạo một thế giới rất riêng mà nếu có dịp bày tất cả những tác phẩm này, công chúng sẽ kinh ngạc về sức sáng tạo của ông.

 

 

Nhưng vì sao ông lại nặng tình với con trâu như vậy? Lý giải điều này có nhiều cách, nhiều góc nhìn. Hỏi chính họa sĩ, ông cũng chỉ khẽ khàng giải thích vì ông vốn sinh ra, lớn lên ở làng, gắn bó với làng. Với người nông dân, con trâu là đầu cơ nghiệp, còn với lũ trẻ làng, con trâu rất gần gũi, gắn bó…

Tiếp xúc với Thành Chương dễ nhận ra ông là một họa sĩ rất hiện đại nhưng tâm hồn thấm đẫm văn hóa làng Việt, thể hiện qua những bức tranh ông vẽ. Điều đó cũng có thể nhận thấy khi bước chân vào Việt phủ Thành Chương ở Sóc Sơn do chính tay ông đặt những viên gạch đầu tiên và đến nay đã trở thành một địa chỉ văn hóa thấm đẫm tinh thần Việt, hồn vía Việt.

Cái căn cốt văn hóa ấy kết hợp với một tư duy hiện đại, thích đổi mới, dám “là mình” đã tạo nên những tác phẩm hội họa mang dấu ấn riêng của Thành Chương. Với hình tượng con trâu, ông đã khai thác thành công các mảng miếng, màu sắc có sự tương phản mạnh. Nó đúng với “tạng” của ông. Thậm chí, có những thứ người ta phải kiêng, phải tránh thì Thành Chương lại chấp nhận thử thách và tìm cách hóa giải thành công. Ông từng nói với tôi rằng, trong hội họa, tất cả những gì trong trường học dạy “không được phép làm” thì ông cố gắng sử dụng hết, từ bố cục, tạo hình, màu sắc đến đường nét. Chính vì can đảm bước qua những vùng cấm ấy mà tranh của Thành Chương mang tới một sự khác biệt. Điều đó cho thấy tài năng, cho thấy cá tính và dấu ấn sáng tạo rất riêng của ông.

 

 

2. Họa sĩ Thành Chương sinh năm 1949. Nhiều người bảo ông tuổi Kỷ Sửu, nhưng vì ông sinh tháng 1 nên vẫn là tuổi Mậu Tý. Năm Canh Tý vừa rồi, ông vẽ những bức tranh chuột với màu vàng trên nền đỏ vô cùng ấn tượng. Năm nay, Thành Chương tiếp tục vẽ những bức tranh trâu mới. Ông làm những tác phẩm khổ lớn cho cuộc triển lãm như để đánh dấu và khép lại “năm Covid” 2020 đầy biến động. Đó là một năm không chỉ đặc biệt với thế giới, mà còn đặc biệt với chính ông và những người thân trong gia đình. Đó là năm kỷ niệm 100 năm ngày sinh của người cha – nhà văn Kim Lân. Sau nhiều suy nghĩ, họa sĩ Thành Chương đã vẽ liền một mạch 16 bức minh họa bột màu cho cuốn sách tinh tuyển những tác phẩm hay nhất, tiêu biểu nhất của nhà văn Kim Lân. Nếu không có gì biến động, những bản in đặc biệt này sẽ xuất hiện trong dịp đón xuân Tân Sửu 2021. Họa sĩ Thành Chương bảo, đã nhiều lần vẽ minh họa truyện ngắn của cha, vì thế lần này ông muốn vẽ khác đi. Sự khác đi đó khiến ông phải suy nghĩ và đắn đo nhiều.

Tôi muốn nhắc tới nhà văn Kim Lân bởi chính ông là người dẫn dắt Thành Chương vào con đường hội họa. Hồi bé, Thành Chương thường được theo cha tới nhà những họa sĩ nổi tiếng như Bùi Xuân Phái, Nguyễn Gia Trí, Nguyễn Sáng, Nguyễn Tư Nghiêm… Nhà văn Kim Lân cũng chính là người luôn đứng bên cạnh con trai mình trong những lúc khó khăn nhất. “Con đường hội họa của tôi không phải lúc nào cũng bằng phẳng. Nhiều đoạn chông gai, nghiệt ngã lắm. Nhưng chính những lúc khó khăn ấy, không ai ngoài cha có thể giúp tôi bước qua” – họa sĩ Thành Chương tâm sự.

 

 

3. Họa sĩ Thành Chương thường đặt tên cho những bức tranh của mình rất thơ. Nhảy múa cùng trâu, Giấc mơ buổi chiều, Đêm xanh, Vui đùa với trâu… Với những bức tranh đám trẻ vui đùa bên con trâu, họa sĩ Thành Chương không chỉ gợi lên những câu chuyện về tuổi thơ một thời chăn trâu đốt lửa, cũng không chỉ đánh thức ký ức của nhiều người về một thời xa xưa vọng vang ký ức mà còn kể những câu chuyện về làng quê Việt Nam với bạn bè thế giới. Những tác phẩm ấy góp phần khẳng định Thành Chương là họa sĩ đương đại biết cách khai thác tối đa chất dân gian từ đời sống thường nhật bình dị.

Đứng trước các tác phẩm hội họa của Thành Chương, người ta như bước vào một thế giới của những câu đồng dao, của những sinh hoạt đồng quê, và tan loang trong gió xuân là sắc màu của cờ ngũ sắc cùng tiếng trống hội làng…