Tản mạn chuyện trâu với người:Trong số lục súc – sáu giống vật người ta nuôi, gồm: trâu, ngựa, dê, gà, chó, lợn – con trâu được ông bà xưa liệt vào hàng đầu có công với con người. Hãy thử liệt kê một số lĩnh vực hoạt động của con người trong đó có sự hiện diện của trâu.
- Trong cổ tích
– Trâu đã có mặt trong nhiều truyện cổ tích như chuyện:
Vì sao trâu một hàm răng
Cổ lại có vằn hai sắc vàng đen
– Có nhiều nhân vật lịch sử gắn bó với con trâu như chuyện Đinh Bộ Lĩnh thuở nhỏ chăn trâu, nhờ hoạt động và tài giỏi, sau thành vua Đinh Tiên Hoàng
– Chuyện chàng Lía cũng một thời chăn trâu, lớn lên chống lại chế độ phong kiến, Lía không thành công như vua Đinh nhưng cũng làm đảo điên giai cấp phong kiến.
– Trong Tam Quốc Chí, trâu cũng xuất hiện trong chiến trận như một vũ khí. Khổng Minh chờ quân Tào tiến vào trận địa. Ông ra lệnh đem rơm tẩu dầu, cột vào đuôi trâu và đốt lên khi giặc vừa đến. Trâu bị nóng nên cứ nhắm vào hướng địch phóng tới, khiến địch phải bỏ chạy.
- Trong văn học
Con trâu là một trong những nhân vật gắn bó với người nông dân, trâu trở thành người bạn thân chia xẻ nỗi buồn vui với chủ trong tiểu thuyết con trâu của Nguyễn Văn Bổng.
Con trâu “Bỉnh” trong tiểu thuyết Quê Nội của Võ Quảng – Con trâu như một người bạn thân với cậu bé “Cù lao” và bạn bè. Trâu giúp người chống giặc Pháp và còn là một công cụ lao động sản xuất và xây dựng.
- Trong lễ hội
Trâu được người yêu mến và gắn bó với con người. Trâu nhiều khi được thiêng hóa trong các lễ hội.
Lễ hội chọi trâu Đồ Sơn
Trâu được nuôi nấng rất kỹ, luyện tập khỏe mạnh để chọi. Lựa trâu theo những tiêu chí mà bài vè sau đã tóm lược:
Bản đồ trâu, trước thoạt trông
Trông mặt, trông mắt, trông sừng, trông khoang
Trâu nào bốn khoáy rõ ràng
Cao vây, tha ức, mình trường, đuôi chai
Hàm nghiêng tóc tát chẳng sai
Cao lưng (vây) to ức tròn tai chênh ngà
Lườn đầy thon thả phô ra
Trường đùi, ngắn quản, bạc da, lông thồ
Bất kỳ trâu nhỏ trâu to
Thâm cu, teo dái là đồ trâu hay.
(Theo KTNN)
Trâu được chọn kỹ nên cuộc chọi trâu nào cũng hấp dẫn. Vì vậy dân phía Bắc, nhất là các tỉnh vùng Đồ Sơn có câu:
Dù ai buôn bán nơi đâu
Mồng 9 tháng 8 chọi trâu thì về
Lễ hội đua bừa bằng trâu bò
Dân tộc Khơ me hằng năm có lễ hội đua bừa trên ruộng. Những con trâu cũng được chọn lựa kỹ, trâu khỏe mạnh, nhanh nhẹn.
Lễ hội đâm trâu – để tế Giàng
Tản mạn chuyện trâu với người: Trâu tuy rất quý nhưng được chọn làm vật thiêng để tế “Giàng” – người Ba Na cột trâu vào cột lớn trước nhà Rông, nơi thờ cúng linh thiêng và làm lễ roòng chiêng và đâm trâu.
Trâu ơi mày ở với tao
Cày bừa giúp đỡ bên tao bên mày
Thương mày đâu nỡ đọa đày
Nay về với lễ – cầu may cúng giàng.
- Trâu trong các lĩnh vực khác
Chuyện vui về chọi trâu của Trạng Quỳnh
Chuyện truyền miệng kể rằng – Sứ Tàu sang Việt Nam đem một con trâu mộng rất to khỏe và thách với triều đình nước ta rằng: Ở Việt Nam có con trâu nào dám đấu với trâu của họ. Trạng Quỳnh tâu với vua rằng: “Xin bệ hạ đừng lo, Trạng đã có cách và khuyên vua cứ nhận lời thách đấu”.
Đã đến ngày chọi trâu rồi mà vua chẳng thấy trâu của ta, mãi đến giờ khai trận, Sứ Tàu bảo quân dắt trâu vào. Trạng bảo cứ thả nghé vào, nghé đuổi con trâu mộng kia. Con nghé tuy nhỏ và hơi ốm nhưng cứ xông vào dưới bụng con trâu mộng của Sứ Tàu mà húc. Thật ra đó là một con nghé bị đói sữa đến ba ngày nên nghé thấy trâu kia tưởng là mẹ nên cứ tìm vú mẹ bú sữa. Trâu mộng vừa bị cù, buồn nên đành bỏ chạy. Cứ thế con nghé cứ đuổi theo, bám riết theo vú để bú. Cuối cùng trâu mộng đành chịu thua.
Con trâu trong hội họa
Trong hội họa cổ có đề tài Ngư, Tiều, Canh, Mục là đề tài được người yêu chuộng vì lẽ nó phản ánh được đời sống của họ. Trong bức họa có 4 nhân vật gồm: ngư ông, tiều phu, cày ruộng và chăn trâu. Con trâu được xuất hiện hai nơi, người cày và bé cỡi trâu thổi sáo, cảnh sắc thật thanh bình.
Con trâu trong tranh dân gian
Trong tranh dân gian Việt Nam con trâu được chú trọng vì nó vừa tượng trưng cho con vật yêu quý nhất, vừa nói lên tính thanh bình đến nhàn hạ.
Tranh được sản xuất ở miền Bắc, thường gọi là tranh hàng Trống và tranh Đông Hồ. Thật vậy loại tranh này được phổ biến trong vùng. Tranh mang tính dân gian, từ cách in đến vật liệu.
Bức mục đồng cưỡi trâu vừa thổi sáo
Đầu bé được che bằng một lá sen – bức tranh toát ra một sức sống yên bình và nên thơ.
Bức vẽ mục đồng vừa thong thả cưỡi trâu vừa thả diều
Xem bức vẽ khiến người ta thấy thanh thản và thơ mộng.
Bức vẽ cảnh trâu đang ngơi cỏ bên cạnh bác nông dân vừa quạt vừa phì phèo điếu thuốc
Nhìn chung khi xem các bức tranh, ai cũng cảm nhận được sự ước vọng hòa bình của người nông dân Việt Nam. Các bức tranh vừa tĩnh lại vừa phản ánh được cuộc sống yên bình của người xưa. Trên tranh thường ghi mấy dòng chữ:
Ngồi lưng trâu vi vu tiếng sáo
Yên bình sao cơm áo đủ đầy
Quyền uy, giàu có ai hay
Trâu là bè bạn người cày bên nhau.
Con trâu của Seagames 22
Con trâu và cây tre là biểu tượng của vùng nhiệt đới gió mùa Đông Nam Á. Trâu hiền lành vừa mạnh khỏe lại chân thật. Vì thế trâu vàng được chọn làm biểu tượng cho seagames 22. Con trâu còn là biểu tượng của sự cần cù của người lao động.
Tờ bạc con trâu
Trong những ngày đầu thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, Nhà nước đã chọn con trâu in trên tờ bạc Việt Nam. Tờ bạc đã được nhân dân hoan nghênh và tiêu dùng trong cuộc chiến tranh chống Pháp.
Trâu trong y học
Ngoài những lợi ích như cày kéo, cung cấp thịt và sữa. Trâu còn được dùng trong y học.
Theo Tuệ Tĩnh sừng trâu có vị đắng, tính hàn không độc, trị đau đầu, nhiệt độc thương hàn, đi tiểu có sợi, đi tiểu ra máu, kinh phong đàm, cổ họng sưng đau. Ngoài ra còn dùng sừng để trị loại say chất độc, thổ huyết, chảy máu cam, ban chẩm. Liều dùng từ 4 – 8 gam mài uống hoặc tán bột để sắc uống.
Sừng trâu còn dùng làm mõ trong nhạc cổ truyền, đặc biệt là dùng sừng trâu cái làm mõ thì âm thanh vang và trong hơn.
Trâu được con người yêu mến vì tính cần cù, lao động hết mình để giúp con người – Trâu là con vật không thể thiếu trong đời sống của dân Việt Nam.