Hò Lỉa trâu (Hò Lỉa gỗ)

Chốn rừng thiêng, nước độc, núi non, vực sâu hiểm trở, để khai thác được gỗ đem về, những người làm nghề đi rừng liên kết nhau lập thành các phường sơn tràng giúp đỡ, hỗ trợ nhau trong công việc. Gỗ sau khi khai thác, các phường sơn tràng vừa dùng sức người và những cặp trâu khỏe mạnh lỉa gỗ kéo ra tập kết ở các bến sông để kết bè đưa về xuôi. Và chính từ công việc lỉa gỗ nhọc nhằn, vất vả hàng ngày đó đã sản sinh các câu ca, điệu hò lỉa gỗ. Là một vùng quê nông nghiệp, con trâu dùng để kéo cày hàng ngày là tài sản quý giá và lớn nhất của những người nông dân nơi đây.

Khi có thêm nghề đi rừng con trâu lại càng gắn bó và quan trọng đối với công việc của họ. Vì thế, lúc đầu khi mới hình thành, đối tượng của các câu hò Lỉa gỗ chính là những chú trâu hàng ngày theo những người sơn tràng đi kéo gỗ. Sau đó, dần dần, hò Lỉa gỗ đã xuất hiện rộng rãi và trở thành nét sinh hoạt văn hóa độc đáo trong cuộc sống hàng ngày của cư dân nhiều vùng ở H. Quảng Ninh. Chính những câu hò Lỉa gỗ ngọt ngào, ân tình được những người thợ sơn tràng cất lên cùng với cái vỗ tay nhè nhẹ vào mông con trâu để báo hiệu cho nó giật, kéo gỗ đi hoặc báo hiệu trước mỗi lần vượt đèo, vượt dốc, băng khe, vượt suối chính là niềm động viên và cổ vũ quan trọng để cả người và trâu cùng vượt qua vất vả, nhọc nhằn, kéo gỗ đi về nơi tập kết.

Các câu hò khi được thể hiện trong các chuyến Lỉa gỗ thường kèm theo tiếng động lệnh: “Hích là”, “đi nào” , “giật là”, “giật nào”, “giật lên”, sau đó mới đến tiếng lấy hơi tiếp theo cho đến khi cả đoàn sơn tràng tập kết gỗ về đến đích. Những câu hò Lỉa gỗ cất lên trong hành trình cả chủ và trâu cùng đưa gỗ về đích, người thợ sơn tràng hò để động viên con trâu-người bạn đồng hành của mình- nhưng không phải vì thế nội dung của những câu hò thiếu tính phong phú, đa dạng… Mà ngược lại, nội dung của các câu hò Lỉa gỗ rất phong phú, ngoài những câu hò thể hiện ân tình sâu nặng của người thợ sơn tràng đối với con trâu của mình, thì nhiều câu còn thể hiện tình yêu trai gái, tình yêu quê hương, xứ sở, ca ngợi núi rừng giàu đẹp… Vì thế, hò Lỉa gỗ đã trở thành kho tàng văn hóa dân gian của cả cộng đồng, làm đắm say nhiều người, nhiều thành phần, lứa tuổi khác nhau, kể cả những người không phải là phường sơn tràng…

Bên cạnh thể hiện những tình cảm sâu nặng, gắn bó giữa chủ sơn tràng và những con trâu lỉa gỗ của mình, các câu hò thể hiện tình yêu trai gái với các cung bậc vui sướng, hạnh phúc hay đau khổ, thất vọng cũng còn được nhiều người thuộc và lưu truyền trong dân gian… Những năm qua, khi tài nguyên rừng ngày càng ít đi, nghề sơn tràng ở Quảng Ninh và các vùng Đức Ninh, Nghĩa Ninh, Bắc Nghĩa (Đồng Hới) đã không còn nữa, nhưng hiện nay vẫn còn nhiều thợ rừng trước đây thuộc, nhớ nhiều câu hò Lỉa gỗ và vẫn diễn xướng các điệu hò này trong các dịp lễ hội của địa phương, hay trong cuộc sống hàng ngày. Vì thế, những câu hò Lỉa gỗ mới có sức sống trường tồn cho đến hôm nay và cả sau này…